ابوطفیل عامر بن واثله لیثی قرشی۱ - معرفی اجمالیابوطفیل، عامر بن واثلة بن عبدالله بن عمرو لیثی کنانی قرشی، شاعرِ بنی‌کنانه و از سرداران و مهتر کنانه بود. او پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را درک و نُه حدیث از حضرتش نقل کرد. عامر در بعضی نبردهای علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) پرچمدار آن حضرت بود و در عین حالی که دوستدار علی بود، به فضل شیخین (ابوبکر و عمر) نیز اعتراف داشت، اما علی را بر آن دو مقدم می‌داشت. وائله در زمانی که مختار ثقفی در عراق به خون‌خواهی حسین علیه بنی‌امیه برخاست، به وی پیوست و آنگاه که مختار کشته شد، انزوا را برگزید تا این‌که همراه ابن اشعث قیام کرد. او پس از ماجرای ابن اشعث تا زمان عمر بن عبدالعزیز زندگی کرد و سرانجام در مکه درگذشت. می‌گویند: او آخرین صحابه‌ای بود که از دنیا رفت. ۲ - اصل و نسباَبوطُفِیْل، عامر بن واثلة بن عبدالله بن عمیر (یا عمرو) بن جابر ابن حمیس (جخش) بن جُدَی (جُرَی) بن سعد بن لیث کنانی (۳ـ پس از ۱۰۰ق/ ۶۲۴ ـ ۷۱۸ م)، صحابی پیامبر، شاعر و از یاران برجسته امامان شیعه بود. ۳ - ولادت و وفاتاو در سال جنگ احد زاده شد و ۸ سال آخر زندگانی پیامبر را درک کرد. ۴ - اصحاب امام علیابوطفیل در زمان حذیفة بن یمان به کوفه و سپس به مدائن رفت. وی مدت‌ها در مصاحبت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) می‌زیست و از یاران بسیار صالح و وفادار او و از کسانی بود که از آن حضرت کسب علم می‌کردند. در تمام جنگ‌های امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) شرکت داشت. بعد از شهادت علی (علیه‌السّلام) به مکه بازگشت و تا آخر عمر همان‌جا مقیم شد. ۵ - نقل حدیثابوطفیل احادیث معدودی از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و احادیث فراوانی از اصحاب بزرگ پیامبر مانند خدیجه، معاذ بن جبل و ابن مسعود و نیز امام علی و امام حسن مجتبی و امام سجاد (علیه‌السّلام) روایت کرده است. همچنین به موجب خبری که در اصول کافی آمده، از حضرت باقر (علیه‌السّلام) و نیز به استناد خبری که در علل الشرایع قید شده، از حضرت صادق (علیه‌السّلام) حدیث نقل کرده است که بدیهی است روایات او از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) پیش از امامت او و در دوران امامت امام باقر (علیه‌السّلام) بوده است. [۲۱]
کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، ج۲، ص۴.
۶ - زندانی در شعبدر ۶۵ق/۶۸۵ م ابن زبیر از محمد بن حنفیه بیعت خواست، چون او از بیعت خودداری کرد، ابن زبیر او را به همراه عده‌ای از یارانش، از آن جمله ابوطفیل، در شعب بنی‌هاشم به زندان انداخت. ابوطفیل تا قیامت مختار بن ابی عبید ثقفی در زندان بود. ۷ - اصحاب مختار ثقفیپس از آن در قیام مختار به خوانخواهی حسین بن علی (علیه‌السّلام) شرکت کرد و پرچمدار سپاه او بود. او را به سبب شرکت در قیام مختار ثقفی، کیسانی دانسته اند، اما شرکت او در این قیام دلیلی بر کیسانی بودن او نمی‌تواند باشد. [۲۶]
قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۱.
۸ - همراهی با ابن اشعثابوطفیل چنان‌که خود در مجلس معاویه بن ابوسفیان گفته، در واقعه قتل عثمان حاضر بوده، ولی در آن شرکت نداشته است. و هم نزد او، بر دوستی خلل‌ناپذیر خود نسبت به علی (علیه‌السّلام) تأکید کرده است. او و فرزندش طفیل، در قیامی که عبدالرحمن ابن اشعث بر ضد حجاج آغاز کرده بود، شرکت داشتند و در جنگی که در محرم ۸۲ میان آن دو درگرفت، پسرش طفیل کشته شد و ابوطفیل در رثای او شعری سرود. ۹ - سخنوری و آثار ادبیابوطفیل مردی سخنور و فصیح بود؛ منابع تاریخی نمونه‌ای از سخنان او را که در مجلس معاویه بیان داشته، آورده‌اند.شعر او مانند اشعار عهد جاهلی منسجم و حماسی و غالباً در مفاخره و رثاست و نمونه‌هایی از آن به‌طور پراکنده در منابع ادبی آمده است. [۳۳]
مرزبانی، محمد بن عمران، اخبار شعراء الشیعة، ج۱، ص۲۵-۲۷.
ظاهراً دیوان او را که کوچک است یک محقق آلمانی همراه با دیوان طرماح به طبع رسانیده و آنگاه کرنکو هر دو را به انگلیسی ترجمه کرده است. عبدالعزیز بن یحیی جلودی (د۳۰۲ق/۹۱۴م) کتابی به نام اخبار ابی الطفیل، درباره سرگذشت او تألیف کرده که طیب عشاش تونسی این اثر و اشعار او را در ۳۷ صفحه در حولیات جامعة التونسیه در ۱۹۷۳ ن به چاپ رسانیده است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعة. (۲) ابن اثیر، الکامل. (۳) ابن تعزی بردی، النجوم. (۴) ابن حبان، محمد، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷ م. (۵) ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ ق. (۶) ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۰ م. (۷) ابن عدی جرجانی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجل، بیروت، ۱۴۰۵ ق/۱۹۸۵م. (۸) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م. (۹) ابن کثیر، البدایة. (۱۰) ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقها، به کوشش احسان عباس، بیرون، ۱۴۰۰ ق/۱۹۷۹م. (۱۱) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۲۸۵ ق. (۱۲) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ ق/۱۹۸۳ م. (۱۳) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ ق/۱۹۷۰ م. (۱۴) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۰ ق/۱۹۷۹ م. (۱۵) تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، تهران، ۱۳۸۲ ق/ ۱۹۶۲ م. (۱۶) خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ ق. (۱۷) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷ م. (۱۸) زرکلی، اعلام. (۱۹) طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجل، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ ش. (۲۰) قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، بیروت، ۱۹۷۴ م. (۲۱) کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مطبعة الآداب. (۲۲) مرزبانی، محمد بن عمران، اخبار شعراء الشیعة، تلخیص محسن امین، به کوشش محمد هادی امینی، نجف، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸ م. (۲۳) یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، دار صادر. ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوطفیل»، ج۵، ص۲۲۹۳. عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۲۷۸. رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسن | اصحاب امام حسین | اصحاب امام سجاد | اصحاب امام علی | اصحاب مختار بن ابی عبید ثقفی | تاریخ اسلام | درگذشتگان سال 100 (قمری) | راویان از امام حسن مجتبی | راویان از امام سجاد | راویان حدیث از پیامبر | شاعران عصر اموی | شعرای عرب | شورشیان عصر بنی‌امیه | صحابه | محدثان قرن ۱ (قمری)
|